Cé a chomhroinneann an scéal?
Maidir leis an gcuntas meán sóisialta atá ag comhroinnt na postála, seiceáil an bhfuil sé fíoraithe. Taispeánann an chuid is mó de na pearsana poiblí agus na soláthraithe meán “suaitheantas nó ticmharc gorm”, rud a chiallaíonn go bhfuil an cuntas fíordheimhnithe. D’fhéadfadh sé seo tabhairt le fios gur dóchúla go bhfuil ábhar na postála iontaofa, ach ní iondúil go mbíonn sé i gcónaí. 

 

Seiceáil an URL/seoladh an tsuímh gréasáin:

An bhfuil seoladh nó URL aisteach ag an suíomh gréasáin? D’fhéadfadh go mbainfí úsáid as ainmneacha fearainn sna hailt ina bhfuil faisnéis bhréagach, a bhfuil an chuma orthu gur suíomh nuachta nó meán iontaofa iad, ach bíonn mionathruithe sa litriú.

 

Caith súil níos géire air:

Seiceáil foinse an scéil – an foinse inchreidte/iontaofa í? Mura bhfuil cur amach agat ar an suíomh gréasáin, féach sa chuid ‘eolas fúinn’ chun níos mó eolais a fháil faoin údar.

 

Féach taobh thiar den cheannlíne:

Seiceáil an t-alt iomlán.  Úsáidtear ceannlínte gáifeacha nó creathnacha in go leor scéalta bréagnuachta chun aird a tharraingt, ach ní thugann ceannlíne ná postáil sna meáin shóisialta an scéal iomlán. Is minic a bhíonn na ceannlínte a úsáidtear le haghaidh faisnéis bhréagach scríofa i gceannlitreacha amháin agus go n‑úsáidtear comharthaí uaillbhreasa iontu.

 

Cuimhnigh gur féidir leis an gceamara bréag a insint:

Ná glac leis go bhfuil pictiúr nó físeán iontaofa. Mar gheall ar íomhánna a athraíodh, nó a úsáideadh as comhthéacs fiú, is féidir leis a bheith éasca teacht ar na conclúidí contráilte.

 

 Ní hionann faisnéis a bheith mearscaipthe agus í a bheith cruinn.

Is féidir faisnéis bhréagach nó mhíthreorach a dhearadh chun freagairt láidir a spreagadh agus, mar sin, an fhéidearthacht go spreagfaí daoine lena ‘chomhroinnt’.  Déanann meáin shóisialta agus ardáin teachtaireachtaí é an-éasca faisnéis a chomhroinnt go tapa le go leor daoine.

 

Seiceáil foinsí eile

An bhfuil tú in ann an fhaisnéis chéanna a fháil ar shuíomhanna eile nuachta agus meán a bhfuil dea-theist orthu? An bhfuil aon fhoinsí luaite sa scéal? Má tá, seiceáil an bhfuil siad iontaofa nó go deimhin más ann dóibh ar chor ar bith.

 

Seiceáil na fíricí

Is minic a bhíonn dátaí míchearta nó amlínte athraithe i scéalta bréagnuachta. Is maith an smaoineamh é freisin seiceáil cathain a foilsíodh an t-alt, an scéal nuachta reatha nó seanscéal é?

 

Seiceáil do chuid claontachtaí.

An bhfuil do dhearcthaí nó do chreideamh féin ag dul i bhfeidhm ar do bhreithiúnas maidir le cé chomh cruinn nó cé chomh iontaofa is atá píosa faisnéise? I gcoitinne, bímid go léir meallta ag faisnéis a dhearbhaíonn ár gcreideamh nó ár gclaontachtaí féin. Le halgartaim na meán sóisialta atá ceaptha chun nuacht agus faisnéis a thabhairt dúinn bunaithe ar ár gcuardaigh agus ar ár n-ábhair spéise féin, bíonn sé níos deacra féachaint thar ár ndearcadh féin ar an domhan.

 

An scéal grinn atá ann?

Bíonn an-tóir ar shuíomhanna gréasáin aoracha ar líne ach uaireanta ní léir an scéal atá ann nó an é go bhfuil an t-údar ag magadh nó ag déanamh scigaithrise. Seiceáil an suíomh gréasáin – an bhfuil aithne air mar shuíomh ar a gcumtar scéalta greannmhara?

 

Fiafraigh de na scoláirí.

Tá go leor eagraíochtaí ann a chuireann treoraíocht agus acmhainní ar fáil mar chúnamh chun faisnéis bhréagach a aithint, chun daoine a chumasú roghanna eolasacha a dhéanamh.